ज्ञानेश्वरी अध्याय १३ वा ओवी १८५ ते २१६ (अमानित्व आणि अदंभ)

ज्ञानेश्वरी / अध्याय तेरावा / संत ज्ञानेश्वर

ओवी १८५ ते  २१६ (अमानित्व आणि अदंभ)

अमानित्वमदम्भित्वमहिंसा क्षान्तिरार्जवम्।
आचार्योपासनं शौचं स्थैर्यमात्मविनिग्रहः ॥ ७॥


तरी कवणेही विषयींचें, साम्य होणें न रुचे,
संभावितपणाचें, वोझे जया ॥ १८५ ॥

साम्य=एकरूपता

संभावितपणा =प्रतिष्ठा ,मोठेपण

आथिलेचि गुण वानितां, मान्यपणें मानितां,
योग्यतेचें येतां, रूप आंगा ॥ १८६ ॥

तैं गजबजों लागे कैसा, व्याधें रुंधला मृगु जैसा,
कां बाहीं तरतां वळसा, दाटला जेवीं ॥ १८७ ॥

रुंधला=रोधला

वळसा=भोवरा

पार्था तेणें पाडें, सन्मानें जो सांकडे,
गरिमेतें आंगाकडे, येवोंचि नेदी ॥ १८८ ॥

सांकडे=संकट गरिमेतें=मोठेपणा

पूज्यता डोळां न देखावी, स्वकीर्ती कानीं नायकावी,
हा अमुका ऐसी नोहावी, सेचि लोकां ॥ १८९ ॥

सेचि=आठवण

तेथ सत्काराची कें गोठी, कें आदरा देईल भेटी,
मरणेंसीं साटी, नमस्कारितां ॥ १९० ॥

साटी,=सारखे

वाचस्पतीचेनि पाडें, सर्वज्ञता तरी जोडे,
परी वेडिवेमाजीं दडे, महमे भेणें ॥ १९१ ॥

चातुर्य लपवी, महत्त्व हारवी,
पिसेपण मिरवी, आवडोनि ॥ १९२ ॥

पिसेपण =वेड

लौकिकाचा उद्वेगु, शास्त्रांवरी उबगु,
उगेपणीं चांगु, आथी भरु ॥ १९३ ॥

चांगु =चांगला आथी=असे

जगें अवज्ञाचि करावी, संबंधीं सोयचि न धरावी,
ऐसी ऐसी जीवीं, चाड बहु ॥ १९४ ॥

तळौटेपण बाणे, आंगीं हिणावो खेवणें,
तें तेंचि करणें, बहुतकरुनी ॥ १९५ ॥

तळौटेपण=नम्रता खेवणें=जडावाचे काम, कोंदण

हा जीतु ना नोहे, लोक कल्पी येणें भावें,
तैसें जिणें होआवें, ऐसी आशा ॥ १९६ ॥

हा जिवंत आहे ना

पै चालतु कां नोहे, कीं वारेनि जातु आहे,
जना ऐसा भ्रमु जाये, तैसें होईजे ॥ १९७ ॥

माझें असतेपण लोपो, नामरूप हारपो,
मज झणें वासिपो, भूतजात ॥ १९८ ॥

वासिपो=भिणे  

ऐसीं जयाचीं नवसियें, जो नित्य एकांता जातु जाये,
नामेंचि जो जिये, विजनाचेनि ॥ १९९ ॥

विजन=वन

वायू आणि तया पडे, गगनेंसीं बोलों आवडे,
जीवें प्राणें झाडें, पढियंतीं जया ॥ २०० ॥

तया पडे=पटणे जमणे

किंबहुना ऐसीं, चिन्हें जया देखसी,
जाण तया ज्ञानेंसीं, शेज जाहली ॥ २०१ ॥

पैं अमानित्व पुरुषीं, तें जाणावें इहीं मिषीं,
आतां अदंभाचिया वोळखीसी, सौरसु देवों ॥ २०२ ॥

दंभ =खोटेपण ढोंगीपण

सौरसु=अभिप्राय

तरी अदंभित्व ऐसें, लोभियाचें मन जैसें,
जीवु जावो परी नुमसे, ठेविला ठावो ॥ २०३ ॥

नुमसे=न सांगणे

तयापरी किरीटी, पडिलाही प्राणसंकटीं,
तरी सुकृत न प्रकटी, आंगें बोलें ॥ २०४ ॥

सुकृत=पुण्य    आंगें बोलें= स्वत:हून

खडाणें आला पान्हा, पळवी जेवीं अर्जुना,
कां लपवी पण्यांगना, वडिलपण ॥ २०५ ॥

  

खडाणें=पान्हा चोरणारी गाय

पण्यांगना=वेश्या

आढ्यु आतुडे आडवीं, मग आढ्यता जेवीं हारवी,
नातरी कुळवधू लपवी, अवेवांतें ॥ २०६ ॥

आढ्यु=श्रीमंत आडवीं=जंगलात

नाना कृषीवळु आपुलें, पांघुरवी पेरिलें,
तैसें झांकी निपजलें, दानपुण्य ॥ २०७ ॥

वरिवरी देहो न पूजी, लोकांतें न रंजी,
स्वधर्मु वाग्ध्वजीं, बांधों नेणे ॥ २०८ ॥

वाग्ध्वजीं=वाणीरूपी ध्वजाने मिरवत नाही

परोपकारु न बोले, न मिरवी अभ्यासिलें,
न शके विकूं जोडलें, स्फीतीसाठीं ॥ २०९ ॥

स्फीती=कीर्ती

शरीर भोगाकडे, पाहतां कृपणु आवडे,
एऱ्हवीं धर्मविषयीं थोडें, बहु न म्हणे ॥ २१० ॥

घरीं दिसे सांकड, देहींची आयती रोड,
परी दानीं जया होड, सुरतरूसीं ॥ २११ ॥

सांकड कठीण काळ संकट रोड,=हाडकुळा

होड=पैजा सुरतरूसीं=कल्पवृक्ष

किंबहुना स्वधर्मीं थोरु, अवसरीं उदारु,
आत्मचर्चे चतुरु, एऱ्हवी वेडा ॥ २१२ ॥

केळीचें दळवाडें, हळू पोकळ आवडे,
परी फळोनियां गाढें, रसाळ जैसें ॥ २१३ ॥

कां मेघांचें आंग झील, दिसे वारेनि जैसें जाईल,
परी वर्षती नवल, घनवट तें ॥ २१४ ॥

झील=हलके झिरझिरीत

तैसा जो पूर्णपणीं, पाहतां धाती आयणी,
एऱ्हवीं तरी वाणी, तोचि ठावो ॥ २१५ ॥

आयणी=चातुर्य बुद्धी

वाणी=कमतरता कंजूष

हें असो या चिन्हांचा, नटनाचु ठायीं जयाच्या,
जाण ज्ञान तयाच्या, हातां चढें ॥ २१६ ॥

नटनाचु=आधिक्य

================================