ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा, ओव्या ४८२ ते ५३६

ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा, ओव्या ४८२  ते  ५३६

संजय उवाच।
एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी ॥
नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं सगद्गदं भीतभीतः प्रणम्य ॥ ३५॥


ऐसी आघवीचि हे कथा, तया अपूर्ण मनोरथा,
संजयो सांगे कुरुनाथा, ज्ञानदेवो म्हणे ॥ ४८२ ॥

मग सत्यलोकौनि गंगाजळ, सुटलिया वाजत खळाळ,
तैशी वाचा विशाळ, बोलतां तया ॥ ४८३ ॥

नातरी महामेघांचे उमाळे, घडघडीत एके वेळे,
कां घुमघुमिला मंदराचळें, क्षीराब्धी जैसा ॥ ४८४ ॥

तैसें गंभीरें महानादें, हें वाक्य विश्वकंदें,
बोलिलें अगाधें, अनंतरूपें ॥ ४८५ ॥

तें अर्जुनें मोटकें ऐकिलें, आणि सुख कीं भय दुणावलें,
हें नेणों परि कांपिन्नलें, सर्वांग तयाचें ॥ ४८६ ॥

सखोलपणें वळली मोट, आणि तैसेचि जोडले करसंपुट,
वेळोवेळां ललाट, चरणीं ठेवी ॥ ४८७ ॥

तेवींचि कांहीं बोलों जाये, तंव गळा बुजालाचि ठाये,
हें सुख कीं भय होये, हें विचारा तुम्हीं ॥ ४८८ ॥

परि तेव्हां देवाचेनि बोलें, अर्जुना हें ऐसें जाहलें,
मियां पदांवरूनि देखिलें, श्लोकींचिया ॥ ४८९ ॥

मग तैसाचि भेणभेण, पुढती जोहारूनि चरण,
मग म्हणे जी आपण, ऐसें बोलिलेती ॥ ४९० ॥

जोहारूनि=नमून

अर्जुन उवाच।
स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ॥
रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसंघाः ॥ ३६॥


ना तरी अर्जुना मी काळु, आणि ग्रासिजे तो माझा खेळु,
हा बोलु तुझा कीर अढळु, मानूं आम्ही ॥ ४९१ ॥

परि तुवां जी काळें, आजि स्थितीचिये वेळे,
ग्रासिजे हें न मिळे, विचारासी ॥ ४९२ ॥

कैसेनि आंगींचें तारुण्य काढावें ?, कैचें नव्हे तें वार्धक्य आणावें ?,
म्हणौनि करूं म्हणसी तें नव्हे, बहुतकरुनी ॥ ४९३ ॥

हां जी चौपाहारी न भरतां, कोणेही वेळे श्रीअनंता,
काय माध्यान्हीं सविता, मावळतु आहे ? ॥ ४९४ ॥

पैं तुज अखंडिता काळा, तिन्ही आहाती जी वेळा,
त्या तिन्ही परी सबळा, आपुलालिया समयीं ॥ ४९५ ॥

तिन्ही =उत्पति ,स्थिती .लय  

जे वेळीं हों लागे उत्पत्ती, ते वेळीं स्थिति प्रळयो हारपती,
आणि स्थितिकाळीं न मिरविती, उत्पत्ति प्रळयो ॥ ४९६ ॥

पाठीं प्रळयाचिये वेळे, उत्पत्ति स्थिति मावळे,
हें कायसेनही न ढळे, अनादि ऐसें ॥ ४९७ ॥

म्हणौनि आजि तंव भरें भोगें, स्थिति वर्तिजत आहे जगें,
एथ ग्रसिसी तूं हें न लगे, माझ्या जीवीं ॥ ४९८ ॥

वर्तिजत=चालू असणे

तंव संकेतें देव बोले, अगा या दोन्ही सैन्यांसीचि मरण पुरलें,
तें प्रत्यक्षचि तुज दाविलें, येर यथाकाळें जाण ॥ ४९९ ॥

हा संकेतु जंव अनंता, वेळु लागला बोलतां,
तंव अर्जुनें लोकु मागुता, देखिला यथास्थिति ॥ ५०० ॥

मग म्हणतसे देवा, तूं सूत्रीं विश्वलाघवा,
जग आला मा आघवा, पूर्वस्थिति पुढती ॥ ५०१ ॥

 विश्वलाघवा,=विश्वरुपी कौतुक  मा=नव्हे का

परी पडिलिया दुःखसागरीं, तूं काढिसी कां जयापरी,
ते कीर्ति तुझी श्रीहरी, आठवित असे ॥ ५०२ ॥

कीर्ति आठवितां वेळोवेळां, भोगितसें महासुखाचा सोहळा,
तेथ हर्षामृतकल्लोळा, वरी लोळत आहें ॥ ५०३ ॥

देवा जियालेपणें जग, धरी तुझ्या ठायीं अनुराग,
आणि दुष्टां तयां भंग, अधिकाधिक ॥ ५०४ ॥

भंग=नाश

पैं त्रिभुवनींचिया राक्षसां, महाभय तूं हृषीकेशा,
म्हणौनि पळताती दाही दिशां, पैलीकडे ॥ ५०५ ॥

येथ सुर नर सिद्ध किन्नर, किंबहुना चराचर,
ते तुज देखोनि हर्षनिर्भर, नमस्कारित असती ॥ ५०६ ॥


कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन् गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे।
अनन्त देवेश जगन्निवास त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् ॥ ३७॥


एथ गा कवणा कारणा, राक्षस हे नारायणा,
न लगतीचि चरणा, पळते जाहले ॥ ५०७ ॥

आणि हें काय तूंतें पुसावें, येतुलें आम्हांसिही जाणवे,
तरी सूर्योदयीं राहावें, कैसेनि तमें ? ॥ ५०८ ॥

जी तूं प्रकाशाचा आगरु, आणि जाहला आम्हासि गोचरू,
म्हणौनिया निशाचरां केरु, फिटला सहजें ॥ ५०९ ॥

हें येतुले दिवस आम्हां, कांहीं नेणवेचि श्रीरामा,
आतां देखतसों महिमा, गंभीर तुझा ॥ ५१० ॥

जेथूनि नाना सृष्टींचिया वोळी, पसरती भूतग्रामाचिया वेली,
तया महद्ब्रह्मातें व्याली, दैविकी इच्छा ॥ ५११ ॥

देवो निःसीम तत्त्व सदोदितु, देवो निःसीम गुण अनंतु,
देवो निःसीम साम्य सततु, नरेंद्र देवांचा ॥ ५१२ ॥

जी तूं त्रिजगतिये वोलावा, अक्षर तूं सदाशिवा,
तूंचि सदसत् देवा, तयाही अतीत तें तूं ॥ ५१३ ॥

सदसत्=सत असत

त्वमादिदेवः पुरुषः पुराणस्त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम्।
वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम त्वया ततं विश्वमनन्तरूप ॥ ३८॥


तूं प्रकृतिपुरुषांचिया आदी, जी महत्तत्वां तूंचि अवधी,
स्वयें तूं अनादि, पुरातनु ॥ ५१४ ॥

अवधी,=सीमा शेवट

तूं सकळ विश्वजीवन, जीवांसि तूंचि निधान,
भूतभविष्याचें ज्ञान, तुझ्याचि हातीं ॥ ५१५ ॥

जी श्रुतीचियां लोचनां, स्वरूपसुख तूंचि अभिन्ना,
त्रिभुवनाचिया आयतना, आयतन तूं ॥ ५१६ ॥

आयतन=घर

म्हणौनि जी परम, तूंतें म्हणिजे महाधाम,
कल्पांतीं महद्ब्रह्म, तुजमाजीं रिगे ॥ ५१७ ॥

किंबहुना तुवां देवें, विश्व विस्तारिलें आहे आघवें,
तरि अनंतरूपा वानावें, कवणें तूंतें ॥ ५१८ ॥


वायुर्यमोग्निर्वरुणः शशाङ्कः प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च।
नमो नमस्तेऽस्तुसहस्रकृत्वः पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते ॥ ३९॥

नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व।
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः ॥ ४०॥


जी काय एक तूं नव्हसी, कवणे ठायीं नससी,
हें असो जैसा आहासी, तैसिया नमो ॥ ५१९ ॥

वायु तूं अनंता, यम तूं नियमिता,
प्राणिगणीं वसता, अग्नि तो तूं ॥ ५२० ॥

वरुण तूं सोम, स्रष्टा तूं ब्रह्म,
पितामहाचाही परम, आदि जनक तूं ॥ ५२१ ॥

आणिकही जें जें कांहीं, रूप आथि अथवा नाहीं,
तया नमो तुज तैसयाही, जगन्नाथा ॥ ५२२ ॥

ऐसें सानुरागें चित्तें, नमन केलें पंडुसुतें,
मग पुढती म्हणे नमस्ते, नमस्ते प्रभो ॥ ५२३ ॥

पाठीं तिये साद्यंते, न्याहाळी श्रीमूर्तीतें,
आणि पुढती म्हणे नमस्ते, नमस्ते प्रभो ॥ ५२४ ॥

पाहतां पाहतां प्रांतें, समाधान पावे चित्तें,
आणि पुढती म्हणे नमस्ते, नमस्ते प्रभो ॥ ५२५ ॥

इये चराचरीं जीं भूतें, सर्वत्र देखे तयांतें,
आणि पुढती म्हणे नमस्ते, नमस्ते प्रभो ॥ ५२६ ॥

ऐसीं रूपें तियें अद्भुतें, आश्चर्यें स्फुरती अनंतें,
तंव तंव नमस्ते, नमस्तेचि म्हणे ॥ ५२७ ॥

आणिक स्तुतिही नाठवे, आणि निवांतुही न बैसवे,
नेणें कैसा प्रेमभावें, गाजोंचि लागे ॥ ५२८ ॥

किंबहुना इयापरी, नमन केलें सहस्रवरी,
कीं पुढती म्हणे श्रीहरी, तुज सन्मुखा नमो ॥ ५२९ ॥

देवासि पाठी पोट आथि कीं नाहीं, येणें उपयोगु आम्हां काई,
तरि तुज पाठिमोरेयाही, नमो स्वामी ॥ ५३० ॥

उभा माझिये पाठीसीं, म्हणौनि पाठीमोरें म्हणावें तुम्हांसी,
सन्मुख विन्मुख जगेंसीं, न घडें तुज ॥ ५३१ ॥

आतां वेगळालिया अवयवां, नेणें रूप करूं देवा,
म्हणौनि नमो तुज सर्वा, सर्वात्मका ॥ ५३२ ॥

जी अनंतबळसंभ्रमा, तुज नमो अमित विक्रमा,
सकळकाळीं समा, सर्वरूपा ॥ ५३३ ॥

आघविया आकाशीं जैसें, अवकाशचि होऊनि आकाश असे,
तूं सर्वपणें तैसें, पातलासि सर्व ॥ ५३४ ॥

किंबहुना केवळ, सर्व हें तूंचि निखिळ,
परी क्षीरार्णवीं कल्लोळ, पयाचे जैसे ॥ ५३५ ॥

म्हणौनिया देवा, तूं वेगळा नव्हसी सर्वां,
हें आलें मज सद्भावा, आतां तूंचि सर्व ॥ ५३६ ॥

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/

by विक्रांत प्रभाकर तिकोणे

ॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐ