ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा, संत ज्ञानेश्वर ओव्या ४२१ ते ४७०

ज्ञानेश्वरी अध्याय १५ वा, संत ज्ञानेश्वर ओव्या ४२१  ते ४७०   

सर्वस्य चाहं हृदि संनिविष्टो मत्तः स्मृतिर्ज्ञानमपोहनं च।
वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यो वेदान्तकृद्वेदविदेवचाहम् ॥ १५॥


एऱ्हवीं सर्वांच्या हृदयदेशीं | मी अमुका आहें ऐसी |
जे बुद्धि स्फुरे अहर्निशीं | ते वस्तु गा मी ॥ ४२१ ॥

परी संतासवें वसतां | योगज्ञानीं पैसतां |
गुरुचरण उपासितां | वैराग्येंसीं ॥ ४२२ ॥

पैसतां=प्रवेशता

येणेंचि सत्कर्में | अशेषही अज्ञान विरमे |
जयांचें अहं विश्रामे | आत्मरूपीं ॥ ४२३ ॥

विरमे=विराम पावणे

ते आपेआप देखोनि देखीं | मियां आत्मेनि सदा सुखी |
येथें मीवांचून अवलोकीं | आन हेतु असे ? ॥ ४२४ ॥

अगा सूर्योदयो जालिया | सूर्यें सूर्यचि पहावा धनंजया |
तेवीं मातें मियां जाणावया | मीचि हेतु ॥ ४२५ ॥

ना शरीरपरातें सेवितां | संसारगौरवचि ऐकतां |
देहीं जयांची अहंता | बुडोनि ठेली ॥ ४२६ ॥

ते स्वर्गसंसारालागीं | धांवतां कर्ममार्गीं |
दुःखाच्या सेलभागीं | विभागी होती ॥ ४२७ ॥

परी हेंही होणें अर्जुना | मजचिस्तव तया अज्ञाना |
जैसा जागताचि हेतु स्वप्ना | निद्रेतें होय ॥ ४२८ ॥

पैं अभ्रें दिवसु हरपला | तोहि दिवसेंचि जाणों आला |
तेवीं मी नेणोनि विषयो देखिला | मजचिस्तव भूतीं ॥ ४२९ ॥

एवं निद्रा कां जागणिया | प्रबोधुचि हेतु धनंजया |
तेवीं ज्ञाना अज्ञाना जीवां यां | मीचि मूळ ॥ ४३० ॥

प्रबोधुचि=जागृती

जैसें सर्पत्वा कां दोरा | दोरुचि मूळ धनुर्धरा |
तैसा ज्ञाना अज्ञानाचिया संसारा | मियांचि सिद्धु ॥ ४३१ ॥

म्हणौनि जैसा असें तैसया | मातें नेणोनि धनंजया |
वेदु जाणों गेला तंव तया | जालिया शाखा ॥ ४३२ ॥

तरी तिहीं शाखाभेदीं | मीचि जाणिजे त्रिशुद्धी |
जैसा पूर्वापरा नदी | समुद्रचि ठी ॥ ४३३ ॥

ठी=शेवट

आणि महासिद्धांतापासीं | श्रुति हारपतीं शब्देंसीं |
जैसिया सगंधा आकाशीं | वातलहरी ॥ ४३४ ॥

तैसें समस्तही श्रुतिजात | ठाके लाजिले ऐसें निवांत |
तें मीचि करीं यथावत | प्रकटोनियां ॥ ४३५ ॥

पाठीं श्रुतिसकट अशेष | जग हारपे जेथ निःशेष |
तें निजज्ञानही चोख | जाणता मीचि ॥ ४३६ ॥

जैसें निदेलिया जागिजे | तेव्हां स्वप्नींचे कीर नाहीं दुजें |
परी एकत्वही देखों पाविजे | आपलेंचि ॥ ४३७ ॥

तैसें आपलें अद्वयपण | मी जाणतसें दुजेनवीण |
तयाही बोधाकारण | जाणता मीचि ॥ ४३८ ॥

मग आगी लागलिया कापुरा | ना काजळी ना वैश्वानरा |
उरणें नाहीं वीरा | जयापरी ॥ ४३९ ॥

तेवीं समूळ अविद्या खाये | तें ज्ञानही जैं बुडोनि जाये |
तऱ्ही नाहीं कीर नोहे | आणि न साहे असणेंही ॥ ४४० ॥

पैं विश्व घेऊनि गेला मागेंसीं | तया चोरातें कवण कें गिंवसी ? |
जे कोणी एकी दशा ऐसी | शुद्ध ते मी ॥ ४४१ ॥

मागेंसीं=मार्ग (?मार्ग काढणारा )

ऐसी जडाजडव्याप्ती | रूप करितां कैवल्यपती |
ठी केली निरुपहितीं | आपुल्या रूपीं ॥ ४४२ ॥

जडाजड=चराचर  ठी=मुक्काम ,  निरुपहितीं=उपाधिरहित

तो आघवाचि बोधु सहसा | अर्जुनीं उमटला कैसा |
व्योमींचा चंद्रोदयो जैसा | क्षीरार्णवीं ॥ ४४३ ॥

व्योमींचा=आकाश

कां प्रतिभिंती चोखटे | समोरील चित्र उमटे |
तैसा अर्जुनें आणि वैकुंठें | नांदतसे बोधु ॥ ४४४ ॥

तरी बाप वस्तुस्वभावो | फावे तंव तंव गोडिये थांवो |
म्हणौनि अनुभवियांचा रावो | अर्जुन म्हणे ॥ ४४५ ॥

बाप=श्रेष्ठ  वस्तुस्वभावो =परब्रह्म रूपाचा भाव  

फावे=मिळे   थांवो=वाढ

जी व्यापकपण बोलतां | निरुपाधिक जें आतां |
स्वरूप प्रसंगता | बोलिले देवो ॥ ४४६ ॥

ते एक वेळ अव्यंगवाणें | कीजो कां मजकारणें |
तेथ द्वारकेचा नाथु म्हणे | भलें केलें ॥ ४४७ ॥

पैं अर्जुना आम्हांहि वाडेंकोडें | अखंडा बोलों आवडे |
परी काय कीजे न जोडे | पुसतें ऐसें ॥ ४४८ ॥

वाडेंकोडें=गोडी कौतुक

आजि मनोरथांसि फळ | जोडलासि तूं केवळ |
जे तोंड भरूनि निखळ | आलासि पुसों ॥ ४४९ ॥

जें अद्वैताहीवरी भोगिजे | तें अनुभवींच तूं विरजे |
पुसोनि मज माझें | देतासि सुख ॥ ४५० ॥

विरजे=सहायक

जैसा आरिसा आलिया जवळां | दिसे आपणपें आपला डोळा |
तैसा संवादिया तूं निर्मळा | शिरोमणी ॥ ४५१ ॥

तुवां नेणोनि पुसावें | मग आम्ही परिसऊं बैसावें |
तो गा हा पाडु नव्हे | सोयरेया ॥ ४५२ ॥

ऐसें म्हणौनि आलिंगिलें | कृपादृष्टी अवलोकिलें |
मग देवो काय बोलिले | अर्जुनेंसीं ॥ ४५३ ॥

पैं दोहीं वोठीं एक बोलणें | दोहीं चरणीं एक चालणें |
तैसें पुसणें सांगणें | तुझें माझें ॥ ४५४ ॥

एवं आम्ही तुम्ही येथें | देखावें एका अर्थातें |
सांगतें पुसतें येथें | दोन्ही एक ॥ ४५५ ॥

ऐसा बोलत देवो भुलला मोहें | अर्जुनातें आलिंगूनि ठाये |
मग बिहाला म्हणे नोहें | आवडी हे ॥ ४५६ ॥

जाले इक्षुरसाचें ढाळ | तरी लवण देणें किडाळ |
जे संवादसुखाचें रसाळ | नासेल थितें ॥ ४५७ ॥

ढाळ=ढेप    किडाळ=अयोग्य  

आधींच आम्हां यया कांहीं | नरनारायणासी भिन्न नाहीं |
परी आतां जिरो माझ्या ठाईं | वेगु हा माझा ॥ ४५८ ॥

इया बुद्धी सहसा | श्रीकृष्ण म्हणे वीरेशा |
पैं गा तो तुवां कैसा | प्रश्नु केला ? ॥ ४५९ ॥

जो अर्जुन श्रीकृष्णीं विरत होता | तो परतोनि मागुता |
प्रश्नावळीची कथा | ऐकों आला ॥ ४६० ॥

तेथ सद्गदें बोलें | अर्जुनें जी जी म्हणितलें |
निरुपाधिक आपुलें | रूप सांगा ॥ ४६१ ॥

यया बोला तो शारङ्गी | तेंचि सांगावयालागीं |
उपाधी दोहीं भागीं | निरूपीत असे ॥ ४६२ ॥

पुसिलिया निरुपहित | उपाधि कां सांगे येथ |
हें कोण्हाही प्रस्तुत | गमे जरी ॥ ४६३ ॥

तरी ताकाचें अंश फेडणें | याचि नांव लोणी काढणें |
चोखाचिये शुद्धी तोडणें | कीडचि जेवीं ॥ ४६४ ॥

चोखा=सोने

बाबुळीचि सारावी हातें | परी पाणी तंव असे आइतें |
अभ्रचि जावें गगन तें | सिद्धचि कीं ॥ ४६५ ॥

बाबुळीचि=शेवाळ

वरील कोंडियाचा गुंडाळा | झाडूनि केलिया वेगळा |
कणु घेतां विरंगोळा | असे काई ? ॥ ४६६ ॥

विरंगोळा=वेळ उशीर

तैसा उपाधि उपहितां | शेवटु जेथ विचारितां |
तें कोणातेंही न पुसतां | निरुपाधिक ॥ ४६७ ॥

उपहितां=नासता

जैसें न सांगणेंवरी | बाळा पतीसी रूप करी |
बोल निमालेपणें विवरी | अचर्चातें ॥ ४६८ ॥

न सांगणेंवरी= न बोलता ही   बाळा= नव तरुणी

पैं सांगणेया जोगें नव्हे | तेथींचें सांगणें ऐसें आहे |
म्हणौनि उपाधि लक्ष्मीनाहे | बोलिजे आदीं ॥ ४६९ ॥

पाडिव्याची चंद्ररेखा | निरुती दावावया शाखा |
दाविजे तेवीं औपाधिका | बोली इया ॥ ४७० ॥

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/

by dr. vikrant tikone

************************************************************