ज्ञानेश्वरी अध्याय १० ओव्या ३०० ते ३३५( संपूर्ण )

 

ज्ञानेश्वरी / अध्याय दहावा / विभूती योग /संत ज्ञानेश्वर

  यच्चाऽपि सर्वभूतानां बीजं तदहमर्जुन।
  न तदस्ति विना यत्स्यान्मया भूतं चराचरम् ॥ ३९॥

  नान्तोऽस्ति मम दिव्यांना विभूतीनां परंतप।
  एष तूद्देशतः प्रोक्तो विभूतेर्विस्तरो मया ॥ ४०॥

पैं पर्जन्याचिया धारां, वरी लेख करवेल धनुर्धरा।
कां पृथ्वीचिया तृणांकुरां, होईल ठी ॥ ३०० ॥

लेख=गणना  ठी =मोजमाप

पैं महोदधीचिया तरंगां, व्यवस्था धरूं नये जेवीं गा।
तेवीं माझिया विशेष लिंगां, नाहीं मिती ॥ ३०१ ॥

महोदधी=सागर

ऐशियाही सातपांच प्रधाना, विभूती सांगितलिया तुज अर्जुना।
तो हा उद्देशु जो गा मना, आहाच गमला ॥ ३०२ ॥

प्रधाना=मुख्य  आहाच=निरर्थक

येरां विभूतिविस्तारांसि कांहीं, एथ सर्वथा लेख नाहीं।
म्हणौनि परिससीं तूं काई, आम्हीं सांगों किती ॥ ३०३ ॥

यालागीं एकिहेळां तुज, दाऊं आतां वर्म निज,
सर्वभूतांकुरें बीज, विरूढत असे तें मी ॥ ३०४ ॥

म्हणोनि सानें थोर न म्हणावें, उंच नीच भाव सांडावे।
एक मीचि ऐसें मानावें, वस्तुजातातें ॥ ३०५ ॥

तरी यावरी साधारण, आईक पां आणिकही खूण।
तरी अर्जुना तें तूं जाण, विभूति माझी ॥ ३०६ ॥

  यद्यद्विभूतिमत्सत्त्वं श्रीमदूर्जितमेव वा।
  तत्तदेवावगच्छ त्वं मम तेजोंऽशसंभवम् ॥ ४१॥

जेथ जेथ संपत्ति आणि दया, दोन्ही वसती आलिया असती ठाया।
ते ते जाण धनंजया, विभूति माझी ॥ ३०७ ॥

  अथवा बहुनैतेन किं ज्ञातेन तवार्जुन।
  विष्टभ्याहमिदं कृत्स्नजमेकांशेन स्थितो जगत् ॥ ४२॥

अथवा एकलें एक बिंब गगनीं, तरी प्रभा फांके त्रिभुवनीं।
तेवीं एकाकियाची सकळ जनीं, आज्ञा पाळिजे ॥ ३०८ ॥

तयांतें एकलें झणीं म्हण, ते निर्धन या भाषा नेण।
काय कामधेनूसवें सर्वस्व हान, चालत असे ॥ ३०९ ॥
 
तियेतें जें जेधवां जो मागे, तें ते एकसरेंचि प्रसवों लागे।
तेवीं विश्वविभव तया अंगें, होऊनि आहाति ॥ ३१० ॥

विभव=वैभव

तयातें वोळखावया हेचि संज्ञा, जे जगें नमस्कारिजे आज्ञा।
ऐसें आथि तें जाण प्राज्ञा, अवतार माझे ॥ ३११ ॥

आतां सामान्य विशेष, हें जाणणें एथ महादोष।
कां जे मीचि एक अशेष, विश्व आहे म्हणोनि ॥ ३१२ ॥

तरी आतां साधारण आणि चांगु, ऐसा कैसेनि पां कल्पावा विभागु।
वायां आपुलियेचि मती वंगु, भेदाचा लावावा ॥ ३१३ ॥

वंगु=व्यंग

एऱ्हवीं तरी तूप कासया घुसळावें, अमृत कां रांधूनि अर्धें करावें।
हां गा वायूसि काय पां डावें, उजवें अंग आहे ॥ ३१४ ॥

पैं सूर्यबिंबासि पोट पाठीं, पाहतां नासेल आपुली दिठी।
तेवीं माझ्या स्वरूपीं गोठी, सामान्यविशेषाची नाहीं ॥ ३१५ ॥

आणि सिनाना इहीं विभूतीं, मज अपारातें मविसील किती।
म्हणोनि किंबहुना सुभद्रापती, असो हें जाणणें ॥ ३१६ ॥

सिनाना=वेगवेगळ्या

आतां पैं माझेनि एकें अंशें, हें जग व्यापिलें असे।
यालागीं भेदू सांडूनि सरिसें, साम्यें भज ॥ ३१७ ॥

ऐसें विबुधवन वसंतें, तेणें विरक्तांचेनि एकांतें।
बोलिलें जेथ श्रीमंतें, श्रीकृष्णदेवें ॥ ३१८ ॥

विबुधवन=ज्ञानीजन रुपी वन

तेथ अर्जुन म्हणे स्वामी, येतुलें हें राभस्य बोलिलेती तुम्हीं।
जे भेदु एक आणि आम्हीं, सांडावा एकीं ॥ ३१९ ॥

 
राभस्य=अविचारी   

भेद हा काही एक आहे आणि आम्ही तो सांडावा ,(हे उरले नाही)ऐक्य झाले

हां हो सूर्य म्हणे काय जगातें, अंधारें दवडा कां परौतें।
तेवीं धसाळ म्हणों देवा तूंतें, तरी अधिक हा बोलु ॥ ३२० ॥

धसाळ=धरबंध नसलेला (अविचारी )

तुझें नांवचि एक कोण्ही वेळे, जयांचिये मुखासि कां कानां मिळे।
तयांचिया हृदयातें सांडूनि पळे, भेदु जी साच ॥ ३२१ ॥

तो तूं परब्रह्मचि असकें, मज दैवें दिधलासि हस्तोदकें।
तरी आतां भेदु कायसा कें, देखावा कवणें ॥ ३२२ ॥

असकें=संपूर्ण

जी चंद्रबिंबाचा गाभारां, रिगालियावरीही उबारा।
परी राणेपणें शारङ्गधरा, बोला हें तुम्हीं ॥ ३२३ ॥

राणेपणें=थोरपणे

तेथ सावियाचि परितोषोनि देवें, अर्जुनातें आलिंगिलें जीवें।
मग म्हणे तुवां न कोपावें, आमुचिया बोला ॥ ३२४ ॥

सावियाचि=सहज

आम्हीं तुज भेदाचिया वाहाणीं, सांगितली जे विभूतींची कहाणी।
ते अभेदें काय अंतःकरणीं, मानिली कीं न मनें ॥ ३२५ ॥

वाहाणीं=मार्गाने अभेदें=अभेद भावनेने

हेंचि पाहावयालागीं, नावेक बोलिलों बाहेरिसवडिया भंगीं।
तंव विभूती तुज चांगी, आलिया बोधा ॥ ३२६ ॥

बाहेरिसवडिया=बाह्य दृष्टीने

येथ अर्जुन म्हणे देवें, हें आपुलें आपण जाणावें।
परी देखतसें विश्व आघवें, तुवां भरलें ॥ ३२७ ॥

पैं राया तो पांडुसुतु, ऐसिये प्रतीतीसि जाहला वरैतु।
या संजयाचिया बोला निवांतु, धृतराष्ट्र राहे ॥ ३२८ ॥

वरैतु= प्राप्त, वरता

कीं संजयो दुखवलेनि अंतःकरणें, म्हणतसे नवल नव्हे दैव दवडणें।
हा जीवें धाडसा आहे मी म्हणें, तंव आंतुही आंधळा ॥ ३२९ ॥

धाडसा=चांगला

परी असो हें तो अर्जुनु, स्वहिताचा वाढवितसे मानु।
कीं याहीवरी तया आनु, धिंवसा उपनला ॥ ३३० ॥

म्हणे हेचि हृदयाआंतुली प्रतीती, बाहेरी अवतरो कां डोळ्यांप्रती।
इये आर्तीचां पाउलीं मती, उठती जाहली ॥ ३३१ ॥

मियां इहींच दोहीं डोळां, झोंबावें विश्वरूपा सकळा।
एवढी हांव तो दैवाआगळा, म्हणऊनि करी ॥ ३३२ ॥

आजि तो कल्पतरूची शाखा, म्हणोनि वांझोळें न लगती देखा।
जें जें येईल तयाचि मुखा, तें तें साचचि करितसे येरु ॥ ३३३ ॥

वांझोळें=वांझ फुले  निष्फळ

जो प्रल्हादाचिया बोला, विषाहीसकट आपणचि जाहला।
तो सद्गुरु असे जोडला, किरीटीसी ॥ ३३४ ॥

म्हणोनि विश्वरूप पुसावयालागीं, पार्थ रिगता होईल कवणें भंगीं।
तें सांगेन पुढिलिये प्रसंगीं, ज्ञानदेव म्हणे निवृत्तीचा ॥ ३३५  ॥

भंगीं=प्रकारे, रिती

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विभूतियोगो नाम दशमोऽध्यायः ॥ १० ॥

इति श्रीज्ञानदेवविरचितायां भावार्थदीपिकायां दशमोऽध्यायः ॥

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/

ॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐ