ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा, ओव्या ६६३ ते ७०८(संपूर्ण )

 ज्ञानेश्वरी अध्याय ११ वा

ज्ञानेश्वरी / अध्याय अकरावा / विश्वरूप दर्शन / संत ज्ञानेश्वर

ओव्या ६६३ ते ७०८

अर्जुन उवाच।
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन।
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृउतिं गतः ॥ ५१॥


एवं मागील जैसें तैसें, तेणें देखिलें वीरविलासें,
मग म्हणे जियालों ऐसें, जाहलें आतां ॥ ६६३ ॥

वीरविलासें=अर्जुन पराक्रम करणे हा ज्याचा खेळ

बुद्धीतें सांडोनि ज्ञान, भेणें वळघलें रान,
अहंकारेंसी मन, देशोधडी जाहलें ॥ ६६४ ॥

इंद्रियें प्रवृत्ती भुललीं, वाचा प्राणा चुकली,
ऐसें आपांपरी होती जाली, शरीरग्रामीं ॥ ६६५ ॥

आपांपरी=दुर्दशा

तियें आघवींचि मागुतीं, जिवंत भेटलीं प्रकृती,
आतां जिताणें श्रीमूर्ती, जाहलें मियां ॥ ६६६ ॥

जिताणें=जिवंत आहे से वाटणे

ऐसें सुख जीवीं घेतलें, मग श्रीकृष्णातें म्हणितलें,
मियां तुमचें रूप देखिलें, मानुष हें ॥ ६६७ ॥

हें रूप दाखवणें देवराया, कीं मज अपत्या चुकलिया,
बुझावोनि तुवां माया, स्तनपान दिधलें ॥ ६६८ ॥

बुझावोनि=समजावून

जी विश्वरूपाचिया सागरीं, होतों तरंग मवित वांवेवरी,
तो इये निजमूर्तीच्या तीरीं, निगालों आतां ॥ ६६९ ॥

वांवेवरी=हातांनी पाणी कापणे

आइकें द्वारकापुरसुहाडा, मज सुकतिया जी झाडा,
हे भेटी नव्हे बहुडा, मेघाचा केला ॥ ६७० ॥

सुहाडा=योद्धा  बहुडा=वर्षा

जी सावियाची तृषा फुटला, तया मज अमृतसिंधु हा भेटला,
आतां जिणयाचा जाहला, भरंवसा मज ॥ ६७१ ॥

माझिया हृदयरंगणीं, होताहे हरिखलतांची लावणी,
सुखेंसीं बुझावणी, जाहली मज ॥ ६७२ ॥

हरिख=हर्ष बुझावणी=ज्ञान

श्रीभगवानुवाच।
सुदुदर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम।
देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शकाङ्क्षिणः ॥ ५२॥


यया पार्थाचिया बोलासवें, हें काय म्हणितलें देवें,
तुवां प्रेम ठेवूनि यावें, विश्वरूपीं कीं ॥ ६७३ ॥

मग इये श्रीमूर्ती, भेटावें सडिया आयती,
ते शिकवण सुभद्रापती, विसरलासि मा ॥ ६७४ ॥

सडिया =एकटा   आयती=सहज

अगा आंधळिया अर्जुना, हाता आलिया मेरूही होय साना,
ऐसा आथी मना, चुकीचा भावो ॥ ६७५ ॥

तरी विश्वात्मक रूपडें, जें दाविलें आम्ही तुजपुढें,
तें शंभूही परि न जोडे, तपें करितां ॥ ६७६ ॥

आणि अष्टांगादिसंकटीं, योगी शिणताति किरीटी,
परि अवसरु नाहीं भेटी, जयाचिये ॥ ६७७ ॥

तें विश्वरूप एकादे वेळ, कैसेनि देखों अळुमाळ,
ऐसें स्मरतां काळ, जातसे देवां ॥ ६७८ ॥

आशेचिये अंजुळी, ठेऊनि हृदयाचिया निडळीं,
चातक निराळीं, लागले जैसे ॥ ६७९ ॥

निडळीं =कपाळी

तैसे उत्कंठा निर्भर, होऊनियां सुरवर,
घोकीत आठही पाहार, भेटी जयाची ॥ ६८० ॥

परि विश्वरूपासारिखें, स्वप्नींही कोण्ही न देखे,
तें प्रत्यक्ष तुवां सुखें, देखिलें हें ॥ ६८१ ॥

नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया।
शक्यं एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा ॥ ५३॥


पैं उपायांसि वाटा, न वाहती एथ सुभटा,
साहीसहित वोहटा, वाहिला वेदीं ॥ ६८२ ॥

साहीसहित=सहा शास्त्र सवेत  वोहटा= माघार

मज विश्वरूपाचिया मोहरा, चालावया धनुर्धरा,
तपांचियाही संभारा, नव्हेचि लागु ॥ ६८३ ॥

संभारा=समुदाय सजणे

आणि दानादि कीर कानडें, मी यज्ञींही तैसा न सांपडें,
जैसेनि कां सुरवाडें, देखिला तुवां ॥ ६८४ ॥

कानडें=अवघड  सुरवाडें=सुखाने

तैसा मी एकीचि परि, आंतुडें गा अवधारीं,
जरी भक्ति येऊनि वरी, चित्तातें गा ॥ ६८५ ॥

आंतुडें=सापडे

भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परंतप ॥ ५४॥

परि तेचि भक्ति ऐसी, पर्जन्याची सुटिका जैसी,
धरावांचूनि अनारिसी, गतीचि नेणें ॥ ६८६ ॥

सुटिका= वर्षाव अनारिसी=वेगळी

कां सकळ जळसंपत्ती, घेऊनि समुद्रातें गिंवसिती,
गंगा जैसी अनन्यगती, मिळालीचि मिळे ॥ ६८७ ॥

तैसें सर्वभावसंभारें, न धरत प्रेम एकसरें,
मजमाजीं संचरे, मीचि होऊनि ॥ ६८८ ॥

आणि तेवींचि मी ऐसा, थडिये माझारीं सरिसा,
क्षीराब्धि कां जैसा, क्षीराचाचि ॥ ६८९ ॥

थडिये माझारीं सरिसा=किनारा मध्ये सारखा

तैसें मजलागुनि मुंगीवरी, किंबहुना चराचरीं,
भजनासि कां दुसरी, परीचि नाहीं ॥ ६९० ॥

परीचि=आणिक ,मर्यादा

तयाचि क्षणासवें, एवंविध मी जाणवें,
जाणितला तरी स्वभावें, दृष्टही होय ॥ ६९१ ॥

एवंविध=अश्या प्रकारे

मग इंधनीं अग्नि उद्दीपें, आणि इंधन हें भाष हारपे,
तें अग्निचि होऊनि आरोपें, मूर्त जेवीं ॥ ६९२ ॥

कां उदय न कीजे तेजाकारें, तंव गगनचि होऊनि असे आंधारें,
मग उदईलिया एकसरें, प्रकाशु होय ॥ ६९३ ॥

तैसें माझिये साक्षात्कारीं, सरे अहंकाराची वारी,
अहंकारलोपीं अवधारीं, द्वैत जाय ॥ ६९४ ॥

मग मी तो हें आघवें, एक मीचि आथी स्वभावें,
किंबहुना सामावे, समरसें तो ॥ ६९५ ॥

मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः संगवर्जितः ॥
निर्वैरः सर्वभूतेषु यः स मामेति पाण्डव ॥ ५५॥

ॐ इति श्रीमद्भग्वद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विश्वरूपदर्शनयोगोनाम एकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥


जो मजचि एकालागीं, कर्में वाहातसे आंगीं,
जया मीवांचोनि जगीं, गोमटें नाहीं ॥ ६९६ ॥

दृष्टादृष्ट सकळ, जयाचें मीचि केवळ,
जेणें जिणयाचें फळ, मजचि नाम ठेविलें ॥ ६९७ ॥

दृष्टादृष्ट=इहपरलोकीचे 

मग भूतें हे भाष विसरला, जे दिठी मीचि आहें सूदला,
म्हणौनि निर्वैर जाहला, सर्वत्र भजे ॥ ६९८ ॥

ऐसा जो भक्तु होये, तयाचें त्रिधातुक हें जैं जाये,
तैं मीचि हौनि ठायें, पांडवा गा ॥ ६९९ ॥

त्रिधातुक=शरीर (त्रिगुणी )

ऐसें जगदुदरदोंदिलें, तेणें करुणारसरसाळें,
संजयो म्हणे बोलिलें, श्रीकृष्णदेवें ॥ ७०० ॥

जगदुदरदोंदिलें=ज्याच्या उदरात ब्रह्मांड आहे असा

ययावरी तो पंडुकुमरु, जाहला आनंदसंपदा थोरु,
आणि कृष्णचरणचतुरु, एक तो जगीं ॥ ७०१ ॥

तेणें देवाचिया दोनही मूर्ती, निकिया न्याहाळिलिया चित्तीं,
तंव विश्वरूपाहूनि कृष्णाकृतीं, देखिला लाभु ॥ ७०२ ॥

परि तयाचिये जाणिवे, मानु न कीजेचि देवें,
जें व्यापकाहूनि नव्हे, एकदेशी ॥ ७०३ ॥

हेंचि समर्थावयालागीं, एक दोन चांगी,
उपपत्ती शारङ्गी, दाविता जाहला ॥ ७०४ ॥

तिया ऐकोनि सुभद्राकांतु, चित्तीं आहे म्हणतु,
तरि होय बरवें दोन्हीं आंतु, तें पुढती पुसों ॥ ७०५ ॥

बरवें=चांगले योग्य

ऐसा आलोचु करूनि जीवीं, आतां पुसती वोज बरवी,
आदरील ते परिसावी, पुढें कथा ॥ ७०६ ॥  

आलोचु=विचार वोज बरवी=चांगली पद्धत

प्रांजळ ओंवीप्रबंधें, गोष्टी सांगिजेल विनोदें,
तें परिसा आनंदें, ज्ञानदेवो म्हणे ॥ ७०७ ॥

भरोनि सद्भावाची अंजुळी, मियां वोंवियाफुलें मोकळीं,
अर्पिलीं अंघ्रियुगुलीं, विश्वरूपाच्या ॥ ७०८ ॥

अंघ्रियुगुलीं=पद युगल

इति श्रीज्ञानदेवविरचितायां भावार्थदीपिकायां एकादशोऽध्यायः ॥

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/

by विक्रांत प्रभाकर तिकोणे

ॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐॐ