ज्ञानेश्वरी अध्याय ९ वा, ओव्या ३४४ ते ४०६

ज्ञानेश्वरी / अध्याय नववा  राजविद्याराजगुह्ययोग  संत ज्ञानेश्वर

ओव्या ३४४ ते ४०६

     येऽप्यन्यदेवता भक्ता यजन्ते श्रद्धयान्विता:।
     तेऽपि मामेव कौन्तेय यजन्त्यविधिपूर्वकम् ॥ २३ ॥

आतां आणिकही संप्रदायें, परि मातें नेणती समवायें।
जे अग्नि-इंद्र-सूर्य-सोमाये, म्हणऊनि यजिती ॥ ३४४ ॥

संप्रदायें=समुदाय    समवायें=सर्वसामान असणारा

तेंही कीर मातेंचि होये, कां जे हें आघवें मीचि आहें।
परि ते भजती उजरी नव्हे, विषम पडे ॥ ३४५ ॥

उजरी=सरळ    विषम=वाकडे

पाहे पां शाखा पल्लव वृक्षाचे, हे काय नव्हती एकाचि बीजाचे।
परि पाणी घेणें मुळाचें, तें मुळींचि घापे ॥ ३४६ ॥

घापे=घालणे

कां दहाहीं इंद्रियें आहाती, इयें जरी एकेचि देहींचीं होती।
आणि इहीं सेविले विषयो जाती, एकाचि ठाया ॥ ३४७ ॥

तरि करोनि रससोय बरवी, कानीं केविं भरावी।
फुलें आणोनि बांधावीं, डोळां केविं ॥ ३४८ ॥

तो रसु तो मुखेंचि सेवावा, परिमळु तो घ्राणेंचि घ्यावा।
तैसा मी तो यजावा, मीचि म्हणोनि ॥ ३४९ ॥

येर मातें नेणोनि भजन, तें वायांचि गा आनेंआन।
म्हणोनि कर्माचे डोळे ज्ञान, तें निर्दोष होआवें ॥ ३५० ॥

आनेंआन=भलतेच दुसरेच काही

अहं हि सर्वयज्ञानां  भोक्ता च प्रभूरेव च

न तु मामभिजानन्ति तत्त्वेनातश्च्यवान्ति ते ||२४||

एऱ्हवीं पाहें पां पंडुसुता, या यज्ञोपहारां समस्तां।
मीवांचूनि भोक्ता, कवणु आहे ॥ ३५१ ॥

मी सकळां यज्ञांचा आदि, आणि यजना या मीचि अवधि।
कीं मातें चुकोनि दुर्बुद्धि, देवां भजले ॥ ३५२ ॥

आदि =सुरुवात अवधि=शेवट

गंगेचे उदक गंगे जैसें, अर्पिंजे देवपित्तरोद्देशें।
माझे मज देती तैसें, परि आनानीं भावीं ॥ ३५३ ॥

म्हणऊनि ते पार्था, मातें न पवतीचि सर्वथा।
मग मनीं वाहिली जे आस्था, तेथ आले ॥ ३५४ ॥

     यान्ति देवव्रता देवान्पितॄन्यान्ति पितृव्रता:।
     भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोऽपि माम् ॥ २५ ॥

मनें वाचा करणीं, जयांचीं भजनें देवांचिया वाहणी।
ते शरीर जातियेक्षणीं, देवचि जाले ॥ ३५५ ॥

अथवा पितरांचीं व्रतें, वाहती जयांचीं चित्तें।
जीवित सरलिया तयांतें, पितृत्व वरी ॥ ३५६ ॥

कां क्षुद्रदेवतादि भूतें, तियेंचि जयांचीं परमदैवतें।
जींहीं अभिचारिकीं तयांतें, उपासिलें ॥ ३५७ ॥

तयां देहांची जवनिक फिटली, आणि भूतत्वाची प्राप्ती जाहली।
एवं संकल्पवशें फळलीं, कर्में तयां ॥ ३५८ ॥

जवनिक=पडदा

मग मीचि डोळां देखिला, जींहीं कानीं मीचि ऐकिला।
मनीं मी भाविला, वानिला वाचा ॥ ३५९ ॥

सर्वांगीं सर्वाठायीं, मीचि नमस्कारिला जिहीं।
दानपुण्यादिकें जें कांहीं, तें माझियाचि मोहरा ॥ ३६० ॥

जिहीं मातेंचि अध्ययन केलें, जे आंतबाहेर मियांचि धाले।
जयांचे जीवित्व जोडलें , मजचिलागीं ॥ ३६१ ॥

जे अहंकारु वाहत आंगीं, आम्ही हरीचे भूषावयालागीं।
जे लोभिये एकचि जगीं, माझेनि लोभें ॥ ३६२ ॥

जे माझेनि कामें सकाम, जे माझेनि प्रेमें सप्रेम।
जे माझिया भुली सभ्रम, नेणती लोक ॥ ३६३ ॥

जयांचीं जाणती मज शास्त्रें, मी जोडें जयाचेनि मंत्रें।
ऐसे जे चेष्टामात्रें, भजले मज ॥ ३६४ ॥

ते मरणाऐलीचकडे, मज मिळोनि गेले फुडे।
मग मरणीं आणिकीकडे, जातील केविं ॥ ३६५ ॥

म्हणोनि मद्याजी जे जाहाले, ते माझिया सायुज्या आले।
जिहीं उपचारमिषें दिधलें, आपणपें मज ॥ ३६६ ॥

मद्याजी=माझ्यामध्ये (आत्म समर्पण केले)

पैं अर्जुना माझां ठायीं , आपणपेवीण सौरसु नाहीं।
मी उपचारीं कवणाही, नाकळें गा ॥ ३६७ ॥

आपणपेवीण =आत्मानुभव   सौरसु=आवड

एथ जाणिव करी तोचि नेणे, आथिलेंपण मिरवी तेंचि उणें।
आम्ही जाहलों ऐसें जो म्हणे, तो कांहींचि नव्हे ॥ ३६८ ॥

जाणिव =मज कळले असा भाव  आथिलेंपण=असलेपण (ज्ञान )

अथवा यज्ञदानादि किरीटी, कां तपें हन जे हुटहुटी।
ते तृणा एकासाठीं, न सरे एथ ॥ ३६९ ॥

हुटहुटी=घमेंड

पाहें पां जाणिवेचेनि बळें, कोण्ही वेदापासूनि असे आगळें।
कीं शेषाहूनि तोंडागळें, बोलकें आथी ॥ ३७० ॥

जाणिवेचेनि=ज्ञानानुभती

तोही आंथरुणातळवटी दडे, येरु नेति नेति म्हणोनि बहुडे।
एथ सनकादिक वेडे, पिसे जाहले ॥ ३७१ ॥

बहुडे=मागे फिरतात

करितां तापसांची कडसणी, कवणु जवळां ठेविजैल शूळपाणी।
तोहि अभिमानु सांडूनि पायवणी, माथां वाहे ॥ ३७२ ॥

नातरी आथिलेपणें सरिसी, कवणी आहे लक्ष्मियेऐसी,

श्रियेसारिखिया दासी, घरीं जियेतें ॥ ३७३ ॥

आथिलेपणें=असलेपण ऐश्वर्य  श्रिये= धनवैभव सामर्थ्य

तियां खेळतां करिती घरकुली, तयां नामें अमरपुरें जरि ठेविलीं,

 तरि न होती काय बाहुलीं, इंद्रादिक तयांचीं ॥ ३७४ ॥

तयां नावडोनि जेव्हां मोडती, तेव्हां महेंद्राचे रंक होती।
तियां झाडां जेउते जयां पाहती, ते कल्पवृक्ष ॥ ३७५ ॥

ऐसें जियेचियां जवळिकां, सामर्थ्य घरींचियां पाइकां।
ते लक्ष्मी मुख्यनायका, न मनेचि एथ ॥ ३७६ ॥

मग सर्वस्वें करुनि सेवा, अभिमान सांडूनि पांडवा,
ते पाय धुवावयाचिया दैवा, पात्र जाहाली ॥ ३७७ ॥

म्हणोनि थोरपण पऱ्हांचि सांडिजे, व्युत्पत्ति आघवी विसरिजे।
जैं जगा धाकुटें होइजे , तैं जवळीक माझी ॥ ३७८ ॥

पऱ्हांचि =दूर पलीकडे  व्युत्पत्ति=पांडित्य अभिमान

अगा सहस्त्रकिरणाचिये दिठी, पुढा चंद्रुही लोपे किरीटी।
तेथ खद्योत का हुटहुटी, आपुलेनि तेजें ॥ ३७९ ॥

हुटहुटी=घमेंड गर्व

तैसें लक्ष्मियेचें थोरपण न सरे, जेथ शंभूचेंही तप न पुरे।
तेथ येर प्राकृत हेंदरें, केविं जाणों लाहे ॥ ३८० ॥
हेंदरें,=वेडगळ अजागळ

यालागीं शरीर सांडोवा कीजे, सकळगुणांचें लोण उतरिजे,

संपत्तिमदु सांडिजे, कुरवंडी करुनी ॥ ३८१ ॥

सांडोवा=झिजवावे    लोण उतरिजे= उतरवून टाकणे (उतारा )

कुरवंडी=ओवाळणी

 
     पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति।
     तदहं भक्त्युपहृतमश्नामि प्रयतात्मनः ॥ २६ ॥

मग निस्सीमभाव उल्हासें, मज अर्पावयाचेनि मिसें।
फळ आवडे तैसें, भलतयाचें हो ॥ ३८२ ॥

भक्तु माझियाकडे दावी, आणि मी दोन्ही हात वोडवीं।
मग देठुं न फेडितां सेवीं, आदरेंशी ॥ ३८३ ॥

पैं गा भक्तीचेनि नांवें , फूल एक मज द्यावें।
तें लेखें तरि म्यां तुरंबावें, परि मुखींचि घालीं ॥ ३८४ ॥

 
लेखें=विचार करता ,तसे पाहता

हें असो कायसीं फुलें, पानचि एक आवडे तें जाहलें।
तें साजुकही न हो सुकलें, भलतैसें ॥ ३८५ ॥

परि सर्वभावें भरलें देखें, आणि भुकेला अमृतें तोखे।
तैसें पत्रचि परि तेणें सुखें , आरोगूं लागें ॥ ३८६ ॥

अथवा ऐसेंही एक घडे, जे पालाही परि न जोडे।
तरि उदकाचें तंव सांकडें, नव्हेल कीं ॥ ३८७ ॥

सांकडें=कठीण

तें भलतेथ निमोलें, न जोडितां आहे जोडलें।
तेंचि सर्वस्व करुनि अर्पिलें, जेणें मज ॥ ३८८ ॥

निमोलें=मोल नसलेले फुकट

तेणें वैकुठापासोनि विशाळें, मजलागीं केलीं राऊळें।
कौस्तुभाहोनि निर्मळें, लेणीं दिधलीं ॥ ३८९ ॥

दूधाचीं शेजारें, क्षीराब्धीऐसीं मनोहरे।
मजलागीं अपारें, सृजिलीं तेणें ॥ ३९० ॥

शेजारें=बिछाना

कर्पूर चंदन अगरु, ऐसेया सुगंधाचा महामेरु।
मज हातीं लाविला दिनकरु, दीपमाळे ॥ ३९१ ॥

गरुडासारिखीं वाहनें, मज सुरतंरुचीं उद्यानें।
कामधेनूंचीं गोधनें, अर्पिलीं तेणें ॥ ३९२ ॥

मज अमृताहूनि सुरसें, बोनीं वोगरिलीं बहुवसें।
ऐसा भक्तांचेनि उदकलेशें, परितोषें गा ॥ ३९३ ॥

बोनीं=पक्वान्ने

हें सांगावें काय किरीटी, तुम्हींचि देखिलें आपुलिया दिठी।
मी सुदामयाचिया सोडीं गाठीं, पव्हयालागीं ॥ ३९४ ॥

पव्हयालागीं=पोह्यासाठी

पैं भक्ति एकी मी जाणें, तेथ सानें थोर न म्हणें।
आम्ही भावाचे पाहुणे, भलतेया ॥ ३९५ ॥

येर पत्र पुष्प फळ, तें भजावया मिस केवळ।
वांचूनि आमुचा लाग निष्फळ , भक्तितत्व ॥ ३९६ ॥

म्हणोनि अर्जुना अवधारीं, तूं बुद्धि एकी सोपारी करीं।
तरी सहजें आपुलिया मनोमंदिरीं, न विसंबें मातें ॥ ३९७ ॥

सोपारी=स्वाधीन

     यत्करोषि यदश्नासि यज्जुहोषि ददासि यत्।
     यत्तपस्यसि कौन्तेय तत्कुरुष्व मदर्पणम् ॥ २७ ॥

जे जे कांहीं व्यापार करिसी, कां भोग हन भोगिसी।
अथवा यज्ञीं यजसी, नानाविधीं ॥ ३९८ ॥

नातरी पात्रविशेषें दानें, कां सेवकां देसी जीवनें।
तपादि साधनें, व्रतें करिसी ॥ ३९९ ॥

तें क्रियाजात आघवें, जें जैसें निपजेल स्वभावें।
तें भावना करोनि करावें, माझिया मोहरा ॥ ४०० ॥

परि सर्वथा आपुलां जीवीं, केलियाची शंका कांहींचि नुरवीं।
ऐसीं धुवोनि कर्मे द्यावीं, माझियां हातीं ॥ ४०१ ॥

     शुभाशुभफलैरेवं मोक्ष्यसे कर्मबन्धनै:।
     संन्यासयोगयुक्तात्मा विमुक्तो मामुपैष्यसि ॥ २८ ॥

मग अग्निकुंडी बीजें घातलीं, तियें अंकुरदशे जेविं मुकलीं।
तेवि न फळतीचि मज अर्पिलीं, शुभाशुभें ॥ ४०२ ॥

अगा कर्मे जैं उरावें, तैं तिहीं सुखदुःखीं फळावें।
आणि तयातें भोगावया यावें, देहा एका ॥ ४०३ ॥

तें उगाणिलें मज कर्म, तेव्हांचि पुसिलें मरण जन्म।
जन्मासवें श्रम, वरचिलही गेले ॥ ४०४ ॥

उगाणिलें=अर्पण केली

म्हणऊनि अर्जुना यापरि, पाहेचा वेळु नव्हेल भारी,
हे संन्यासयुक्ति सोपारी, दिधली तुज ॥ ४०५ ॥

पाहेचा=पाहण्याचा कळण्याचा   भारी=मोठा

या देहाचिया बांदोडी न पडिजे, सुखदुःखाचिया सागरीं न बुडिजे,

सुखें सुखरुपा घडिजे, माझियाचि अंगा ॥ ४०६ ॥

बांदोडी=बंधन

====================

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/