ज्ञानेश्वरी अध्याय ९,ओव्या १८८ ते २३८

ज्ञानेश्वरी / अध्याय नववा  राजविद्याराजगुह्ययोग  संत ज्ञानेश्वर

ओव्या  १८८ ते २३८
     महात्मानस्तु मां पार्थ दैवीं प्रकृतिमाश्रिता:।
     भजन्त्यनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिमव्ययम् ॥ १३ ॥

तरी जयांचिये चोखटे मानसीं, मी होऊनि असें क्षेत्रसंन्यासी।
जयां निजेलियांतें उपासी, वैराग्य गा ॥ १८८ ॥

निजेलियांतें =निजले असता  चोखटे=शुद्ध

जयांचिया आस्थेचिया सद्भावा, आंतु धर्म करि राणिवा।
जयांचें मन ओलावा, विवेकासी ॥ १८९ ॥

राणिवा=राज्य

जे ज्ञानगंगे नाहाले, पूर्णता जेऊनि धाले।
जे शांतीसि आले, पालव नवे ॥ १९० ॥

जे परिणामा निघाले कोंभ, जे धैर्यमंडपाचे स्तंभ।
जे आंनदसमुद्रीं कुंभ, चुबकळोनि भरिले ॥ १९१ ॥

परिणामा=पूर्णावस्था

जयां भक्तीची येतुली प्राप्ती, जे कैवल्यातें परौतें सर म्हणती,

जयांचिये लीलेमाजीं नीति, जियाली दिसे ॥ १९२ ॥

जे आघवांचि करणीं, लेइले शांतीची लेणीं।
जयांचें चित्त गवसणी, व्यापका मज ॥ १९३ ॥

आघवांचि=सर्व   करणीं=इंद्रिये

ऐसे जे महानुभाव, जे दैविये प्रकृतीचें दैव।
जे जाणोनियां सर्व, स्वरुप माझे ॥ १९४ ॥

मग वाढतेनि प्रेमें, मातें भजती जे महात्मे।
परि दुजेपण मनोधर्में, शिवतलें नाही ॥ १९५ ॥

ऐसें मीच होऊनि पांडवा, करिती माझी सेवा।
परि नवलावो तो सांगावा, असे आइक ॥ १९६ ॥

     सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश्च दृढव्रता: ॥
     नमस्यन्तश्च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते ॥ १४ ॥

तरी कीर्तनाचेनि नटनाचें, नाशिले व्यवसाय प्रायश्चित्तांचे।
जे नामचि नाहीं पापाचें, ऐसें केलें ॥ १९७ ॥

नटनाचें=आनंदाने

यमदमा अवकळा आणिली, तीर्थें ठायावरुनि उठविली।
यमलोकीं खुंटिली, राहाटी आघवी ॥ १९८ ॥

यमु म्हणे काय यमावें, दमु म्हणे कवणातें दमावें।
तीर्थें म्हणती काय खावें, दोष ओखदासि नाहीं ॥ १९९ ॥

ओखदासि= औषध

ऐसे माझेनि नामघोषें, नाहीं करिती विश्वाचीं दुःखें।
अवघें जगचि महासुखें, दुमदुमित भरलें ॥ २०० ॥

ते पाहांटेवीण पाहावित, अमृतेंवीण जीववित।
योगेंवीण दावित, कैवल्य डोळां ॥ २०१ ॥

परि राया रंका पाड धरुं, नेणती सानेयां थोरां कडसणी करुं।
एकसरें आंनदाचे आवारु, होत जगा ॥ २०२ ॥

पाड= योग्यता (भेद) कडसणी=निवड

कहीं एकाधेनि वैकुंठा जावें, तें तिहीं वैकुंठचि केलें आघवें।
ऐसें नामघोषगौरवें, धवळलें विश्व ॥ २०३ ॥

तेजें सूर्य तैसे सोज्वळ, परि तोहि अस्तवे हें किडाळ।
चंद्र संपूर्ण एखादे वेळ, हे सदा पुरते।। २०४ ॥

किडाळ= दोष         

मेघ उदार परि वोसरे, म्हणऊनि उपमेसी न पुरे।
हे निःशंकपणें सपांखरे , पंचानन ॥ २०५ ॥

सपांखरे=कृपाळू   पंचानन=शिव शंकर

जयांचे वाचेपुढां भोजे, नाम नाचत असे माझें,
जें जन्मसहस्त्रीं वोळगिजे, एकवेळ मुखासि यावया ॥ २०६ ॥

भोजे=आनंदे    वोळगिजे= सेवा करणे    

तो मी वैकुंठीं नसें, एक वेळ भानुबिंबींही न दिसें।
वरी योगियांचींही मानसें, उमरडोनि जाय ॥ २०७ ॥

उमरडोनि=ओलांडून

परि तयांपाशीं पांडवा, मी हारपला गिंवसावा।
जेथ नामघोषु बरवा, करिती ते माझे ॥ २०८ ॥

कैसे माझां गुणीं धाले, देशकाळातें विसरले।
कीर्तनसुखें झाले, आपणपांचि।। २०९ ॥

कृष्ण विष्णु हरि गोविंद, या नामाचे निखळ प्रबंध।
माजी आत्मचर्चा विशद, उदंड गाती ॥ २१० ॥  

विशद =उघड स्पष्ट विशुद्ध

प्रबंध= पुष्कळ मोठे लेख (येथे खूप उच्चार )

हें बहु असो यापरी, कीर्तित मातें अवधारीं।
एक विचरती चराचरीं, पांडुकुमरा ॥ २११ ॥

विचरती=फिरतात

मग आणिक ते अर्जुना, साविया बहुवा जतना।
पंचप्राणा मना, पाढाऊ घेउनी ॥ २१२ ॥

बहुवा जतना =तत्परतेने काळजीपूर्वक  

पाढाऊ=वाटाड्या

बाहेरी यमनियमांची कांटी लाविली, आंतु वज्रासनाची पौळी पन्नासिली।
वरी प्राणायामांची मांडिलीं, वाहातीं यंत्रें ॥ २१३ ॥=

कांटी =काटेरी कुंपण  पौळी पन्नासिली= कोट रचला

वाहातीं यंत्रें=प्राणायाम रुपी तोफा

तेथ उल्हाटशक्तीचेनि उजिवडे  , मनपवनाचेनि सुरवाडें।
सतरावियेचें पाणियांडे, बळियाविलें ॥ २१४ ॥

उल्हाटशक्तीचेनि=कुंडलिनी    उजिवडे=उजेडात

सुरवाडें=मदतीने अनुकुलतेने  सतरावियेचें=चंद्र्कलेतील

पाणियांडे=तळे

 
तेव्हां प्रत्याहारें ख्याति केली, विकारांची संपिली बोहली।
इंद्रियें बांधोनि आणिलीं, हृदयाआंतु ॥ २१५ ॥

ख्याति=अंतर्मुख    बोहली=भाषा

तंव धारणावारु दाटिले, महाभूतांतें एकवटिलें।
मग चतुरंग सैन्य निवटिलें, संकल्पाचें ॥ २१६ ॥

धारणा वारु दाटिले =रुपी घोडास  कह्यात आणले        

निवटिलें= नष्ट केले

तयावरी जैत रे जैत, म्हणोनि ध्यानाचें निशाण वाजत ।
दिसे तन्मयाचें झळकत, एकछत्र ॥ २१७ ॥

तन्मयाचें=स्वरुप ऐक्य

पांटी समाधिश्रियेचा अशेखा, आत्मानुभवराज्यसुखा।
पट्टाभिषेकु देखां, समरसें जाहला ॥ २१८ ॥

समाधिश्रियेचा=राज्यलक्ष्मी     अशेखा=संपूर्ण

ऐसें हें गहन, अर्जुना माझें भजन।
आतां ऐकें सांगेन, जे करिती एक ॥ २१९ ॥

तरी दोन्ही पालववेरी, जैसा एक तंतु अंबरीं।
तैसा मीवांचूनि चराचरीं, जाणती ना ॥ २२० ॥

पालववेरी =पदर अंबरीं=वस्त्र  

आदि ब्रह्मा करुनी, शेवटीं मशक धरुनी।
माजी समस्त हें जाणोनी, स्वरुप माझें ॥ २२१ ॥

मग वाड धाकुटें न म्हणती, सजीव निर्जीव नेणती।
देखिलिये वस्तू उजू लुंटिती, मीचि म्हणोनि ॥ २२२ ॥

वाड= मोठे    उजू लुंटिती=सरळ लोटन घेती

आपुलें उत्तमत्व नाठवे, पुढील योग्यायोग्य नेणवे।
एकसरें व्यक्तिमात्राचेनि नांवें , नमूंचि आवडे ॥ २२३ ॥

जैसें उंचीं उदक पडिलें, तें तळवटवरी ये उगेलें।
तैसें नमिजे भूतजात देखिलें, ऐसा स्वभावोचि तयांचा ॥ २२४ ॥
उदक उगेलें

कां फळलिया तरुची शाखा, सहजें भूमीसी उतरे देखा।
तैसें जीवमात्रां अशेखां, खालावती ते ॥ २२५ ॥

खालावती=विनम्र होती

अखंड अगर्वता होऊनि असती, तयांतें विनयो हेचि संपत्ती।
जे जयजयमंत्रें अर्पिती, माझांचि ठायीं ॥ २२६ ॥

नमितां मानापमान गळाले, म्हणोनि अवचितें ते मीचि जहाले।
ऐसे निरंतर मिसळले, उपासिती ॥ २२७ ॥

अर्जुना हे गुरुवी भक्ती, सांगितली तुजप्रती।
आतां ज्ञानयज्ञें यजिती, ते भक्त आइकें ॥ २२८ ॥

गुरुवी=श्रेष्ठ

परि भजन करिती हातवटी, तूं जाणत आहासि किरीटी।
जे मागां इया गोष्टी, केलिया आम्हीं ॥ २२९ ॥

हातवटी=कौशल्य

तंव आथि जी अर्जुन म्हणे, तें दैविकिया प्रसादाचें करणें।
तरि काय अमृताचें आरोगणें, पुरे म्हणवे ॥ २३० ॥

आरोगणें=वाढणे

या बोला अनंतें, लागटा देखिलें तयातें।
कीं सुखावलेनि चित्तें, डोलतु असे ॥ २३१ ॥

लागटा=प्रेम भावनेने युक्त

म्हणे भलें केलें पार्था, एऱ्हवीं हा अनवसरु सर्वथा।
परि बोलवीतसे आस्था, तुझी मातें ॥ २३२ ॥

अनवसरु=काळवेळ नसणे

तंव अर्जुन म्हणे हें कायी, चकोरेंवीण चांदिणेंचि नाहीं।
जग निवविजे हा तयाचां ठायीं, स्वभावो कीं जी ॥ २३३ ॥

येरें चकोरें तियें आपुलिये चाडे, चांचु करिती चंद्राकडे।
तेविं आम्ही विनवुं तें थोकडे, देवो कृपासिंधु ॥ २३४ ॥

चाडे=इच्छा  थोकडे=लहान

जी मेघ आपुलिये प्रौढी, जगाची आर्ति दवडी।
वांचूनि चातकाची ताहान केवढी, तो वर्षावो पाहुनी ॥ २३५ ॥

प्रौढी=उदारता मोठेपण

परि चुळा एकाचिया चाडे, जेविं गंगेतेंचि ठाकावें पडे।
तेंविं आर्त का बहु कां थोडें, तरि सांगावें देवा ॥ २३६ ॥

चुळा एकाचिया – एक ओंजळीसाठी     ठाकावें पडे= जाणे भाग आहे

तेथें देवें म्हणितलें राहें, जो संतोषु आम्हां जाहला आहे।
तयावरी स्तुति साहे, ऐसें उरलें नाही ॥ २३७ ॥

पैं परिसतु आम्हासि निकियापरी, तेंचि वक्तृत्वा वऱ्हाडीक करी,

ऐसें पुरस्करोनि श्रीहरी, आदरिलें बोलों ॥ २३८ ॥

वऱ्हाडीक=आमंत्रित

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/

======== ============= ============