ज्ञानेश्वरी अध्याय १४ वा,ओव्या १ ते ४०। गुणत्रयविभागयोगः।

ज्ञानेश्वरी / अध्याय चौदावा / संत ज्ञानेश्वर

ओव्या १ ते ४०। गुणत्रयविभागयोगः।

॥ ॐ श्री परमात्मने नमः ॥
॥ अथ श्रीमद्भगवद्गीता ॥
। अथ चतुर्दशोऽध्यायः।

जय जय आचार्या | समस्तसुरवर्या |
प्रज्ञाप्रभातसूर्या | सुखोदया ॥ १ ॥

समस्तसुरवर्या=सर्व देवात श्रेष्ठ

प्रज्ञा रुपी प्रभातीचा सूर्य

सुखोदया=सुखाचा उदय करणारा

जय जय सर्व विसांवया | सोहंभावसुहावया |
नाना लोक हेलावया | समुद्रा तूं ॥ २ ॥

सुहावया=सहायक होणारा, सेवन करू देणारा

आइकें गा आर्तबंधू | निरंतरकारुण्यसिंधू |
विशदविद्यावधू- | वल्लभा जी ॥ ३ ॥

आर्त=दु:खी  विशद=उघड स्पष्ट

विद्यावधू=ब्रह्म विद्यारूपी वधूचा

तू जयांप्रति लपसी | तया विश्व हें दाविसी |
प्रकट जयांप्रति तैं करिसी | आघवेंचि तूं ॥ ४ ॥

जयांप्रति=ज्यांच्यापासून (अज्ञानी)

तैं =त्यांना आघवेंचि तूं=सारे काही तूच होतो (त्यांना व्यापून)

कीं पुढिलाची दृष्टि चोरिजे | हा दृष्टिबंधु निफजे |
परी नवल लाघव तुझें | जें आपणपें चोरें ॥ ५ ॥

दृष्टिबंधु=नजरबंदी (जादुगार करतात ती, दुसऱ्याची)

जी तूंचि तूं सर्वां यया | मा कोणा बोधु कोणा माया |
ऐसिया आपेंआप लाघविया | नमो तुज ॥ ६ ॥

आपेंआप=आपल्या ठिकाणी आपण लाघव(खेळ)करता

जाणों जगीं आप वोलें | तें तुझिया बोला सुरस जालें |
तुझेनि क्षमत्व आलें | पृथ्वियेसी ॥ ७ ॥

आप=पाणी सुरस=गोडी क्षमत्व=सहनशीलता

रविचंद्रादि शुक्ती | उदो करिती त्रिजगतीं |
तें तुझिया दीप्ती | तेज तेजां ॥ ८ ॥

शुक्ती=शिंपले

चळवळिजे अनिळें | तें दैविकेनि जी निजबळें |
नभ तुजमाजीं खेळे | लपीथपी ॥ ९ ॥

अनिळें =वारा  दैविकेनि= दैवी

निजबळें=तुझ्या आपल्या शक्ती मुळे

किंबहुना माया असोस | ज्ञान जी तुझेनि डोळस |
असो वानणें सायास | श्रुतीसि हे ॥ १० ॥

असोस=(विश्व भासाने )असणे

वेद वानूनि तंवचि चांग | जंव न दिसे तुझें आंग |
मग आम्हां तया मूग | एके पांती ॥ ११ ॥

मूग=मौन

जी एकार्णवाचे ठाईं | पाहतां थेंबाचा पाडु नाहीं |
मा महानदी काई | जाणिजती ॥ १२ ॥

एकार्णवाचे=जलप्रलय  पाडु=पार ,मूल्य

काई=कसे काय

कां उदयलिया भास्वतु | चंद्र जैसा खद्योतु |
आम्हां श्रुति तुज आंतु | तो पाडु असे ॥ १३ ॥

भास्वतु=सूर्य  खद्योतु=काजवा पाडु=स्थिती तुलना

आणि दुजया थांवो मोडे | जेथ परेशीं वैखरी बुडे |
तो तूं मा कोणें तोंडें | वानावासी ॥ १४ ॥

थांवो=ठाव ठिकाण परेशीं=परावाणी

वानावासी=कीर्ती गाऊ

यालागीं आतां | स्तुति सांडूनि निवांता |
चरणीं ठेविजे माथा | हेंचि भलें ॥ १५ ॥

तरी तू जैसा आहासि तैसिया | नमो जी श्रीगुरुराया |
मज ग्रंथोद्यमु फळावया | वेव्हारा होईं ॥ १६ ॥

ग्रंथोद्यमु =ग्रंथ व्यापार  वेव्हारा=सावकार

आतां कृपाभांडवल सोडीं | भरीं मति माझी पोतडी |
करीं ज्ञानपद्य जोडी | थोरा मातें ॥ १७ ॥  

करीं =हाती  ज्ञानपद्य=ज्ञानरूपी पदे

मग मी संसरेन तेणें | करीन संतांसी कर्णभूषणें |
लेववीन सुलक्षणें | विवेकाचीं ॥ १८ ॥

संसरेन=सरसावून {पा.भेद (संवसरेन सांभाळून) }

जी गीतार्थनिधान | काढू माझें मन |
सुयीं स्नेहांजन | आपलें तूं ॥ १९ ॥

गीतार्थनिधान =गीतारूपी गुप्तधन

स्नेहांजन =स्नेहरूपी दिव्य अंजन

 
हे वाक्सृष्टि एके वेळे | देखतु माझे बुद्धीचे डोळे |
तैसा उदैजो जो निर्मळें | कारुण्यबिंबें ॥ २० ॥

माझी प्रज्ञावेली वेल्हाळ | काव्यें होय सफळ |
तो वसंतु होय स्नेहाळ- | शिरोमणी ॥ २१ ॥

वेल्हाळ=विस्तार

प्रमेय महापूरें | हे मतिगंगा ये थोरें |
तैसा वरिष उदारें | दिठीवेनी ॥ २२ ॥

थोरें-=भरास 

अगा विश्वैकधामा | तुझा प्रसाद चंद्रमा |
करूं मज पूर्णिमा | स्फूर्तीची जी ॥ २३ ॥

जी अवलोकिलिया मातें | उन्मेषसागरीं भरितें |
वोसंडेल स्फूर्तीतें | रसवृत्तीचें ॥ २४ ॥

तंव संतोषोनि श्रीगुरुराजें | म्हणितलें विनतिव्याजें |
मांडिलें देखोनि दुजें | स्तवनमिषें ॥ २५ ॥

हें असो आतां वांजटा | तो ज्ञानार्थ करूनि गोमटा |
ग्रंथु दावीं उत्कंठा | भंगो नेदीं ॥ २६ ॥

वांजटा=व्यर्थ

हो कां जी स्वामी | हेंचि पाहत होतों मी |
जे श्रीमुखें म्हणा तुम्ही | ग्रंथु सांग ॥ २७ ॥

सहजें दुर्वेचा डिरु | आंगेंचि तंव अमरु |
वरी आला पूरु | पीयूषाचा ॥ २८ ॥

डिरु=अंकुर

तरी आतां येणें प्रसादें | विन्यासें विदग्धें |
मूळशास्त्रपदें | वाखाणीन ॥ २९ ॥

विन्यासें=विस्तारे   विदग्धें=चातुर्ये

परी जीवा आंतुलीकडे | जैसी संदेहाची डोणी बुडे |
ना श्रवणीं तरी चाडे | वाढी दिसे ॥ ३० ॥

संदेहाची डोणी =शंकारुपी होडी बुडणे (शंका परिहार होणे )

चाडे=गोडी

तैसी बोली साचारी | अवतरो माझी माधुरी |
माले मागूनि घरीं | गुरुकृपेच्या ॥ ३१ ॥

माले=गळ्यात साखळी बांधून कर्ज निवारण्यासाठी भिक्षा मागणे

तरी मागां त्रयोदशीं | अध्यायीं गोठी ऐसी |
श्रीकृष्ण अर्जुनेंसी | चावळले ॥ ३२ ॥

चावळले=बोलले

जे क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोगें | होईजे येणें जगें |
आत्मा गुणसंगें | संसारिया ॥ ३३ ॥

आणि हाचि प्रकृतिगतु | सुखदुःख भोगीं हेतु |
अथवा गुणातीतु | केवळु हा ॥ ३४ ॥

तरी कैसा पां असंगा संगु | कोण तो क्षेत्रक्षेत्रज्ञायोगु |
सुखदुःखादि भोगु | केवीं तया ? ॥ ३५ ॥

गुण ते कैसे किती | बांधती कवणे रीती |
नातरी गुणातीतीं | चिन्हें काई ? ॥ ३६ ॥

एवं इया आघवेया | अर्था रूप करावया |
विषो एथ चौदाविया | अध्यायासी ॥ ३७ ॥

तरी तो आतां ऐसा | प्रस्तुत परियेसा |
अभिप्रायो विश्वेशा | वैकुंठाचा ॥ ३८ ॥

तो म्हणे गा अर्जुना | अवधानाची सर्व सेना |
मेळऊनि इया ज्ञाना | झोंबावें हो ॥ ३९ ॥

आम्हीं मागां तुज बहुतीं | दाविलें हें उपपत्ती |
तरी आझुनी प्रतीती- | कुशीं न निघे ॥ ४० ॥

कुशीं न निघे=प्रत्ययाला येत नाही

http://dnyaneshwariabhyas.blogspot.in/

by dr. vikrant tikone

**************************************************************